Zapobieganie zaćmie

Im więcej wiesz o zaćmie, tym łatwiej skupić się na jej profilaktyce.

Co to jest katarakta?

W chwili urodzenia, z rzadkimi wyjątkami, większość z nas przychodzi na świat z czystą soczewką krystaliczną w każdym oku. Droga naszych obrazów wizualnych rozpoczyna się od przejścia światła przez rogówkę (przezroczyste przednie okno oka), przez źrenicę (otwór w środku tęczówki, czyli kolorowej części oka) i przez krystaliczną soczewkę, której zadaniem jest skupienie światła na centrum siatkówki (błony oka). Siatkówka, poprzez nerw wzrokowy, będzie następnie przekazywać obrazy wizualne do mózgu. Kiedy soczewka krystaliczna ulega zmętnieniu (zmętnieniu), system ten zostaje zakłócony, a widzenie staje się upośledzone. Zmętnienie soczewki krystalicznej nazywane jest "zaćmą". Istnieje wiele odmian wyglądu i typu oraz wiele przyczyn, a choroba może wystąpić w każdym wieku. Słowo katarakta pochodzi od greckiego słowa "cataracta", które oznacza wodospad. Starożytni Grecy używali tego terminu, ponieważ zauważyli podobieństwo w wyglądzie białej nieprzejrzystej pędzącej wody wodospadu i wyglądu białej dojrzałej katarakty.

Aby zrozumieć różne rodzaje zaćmy i przyczyny, ważne jest zrozumienie anatomii soczewki. Używając metafory, anatomię soczewki można porównać do cukierka Peanut M&M™. W środku znajduje się zewnętrzna powłoka cukierka (torebka soczewki), wewnątrz warstwa czekolady (kora soczewki), a w środku orzeszek ziemny (jądro soczewki).

Najczęstszą przyczyną zaćmy jest związane z wiekiem zmętnienie jądra, które wynika z długotrwałego gromadzenia się w soczewce produktów przemiany materii i odpadów oksydacyjnych oraz ewentualnie ekspozycji na promieniowanie UV-B/słoneczne. Częstą przyczyną zaćmy związanej z wiekiem jest również zmętnienie korowe (w obrębie kory soczewki), wynikające z podobnych przyczyn.

Zaćma może wystąpić wcześniej w życiu przy źle kontrolowanej cukrzycy, co skutkuje zaćmą korową i jądrową. Pacjenci, którzy są narażeni na działanie leków steroidowych w jakiejkolwiek formie (doustnie, miejscowo w postaci kropli do oczu, kremów na skórę itp.) są w grupie zwiększonego ryzyka rozwoju zaćmy podtorebkowej tylnej (PSC), która powstaje na tylnej torebce soczewki. Zaćma PSC może mieć znacznie bardziej gwałtowny i wcześniejszy początek w życiu niż zaćma jądrowa lub korowa. Wiadomo również, że palenie tytoniu predysponuje pacjentów do powstania zaćmy PSC. Inne, rzadziej spotykane odmiany zaćmy mogą wystąpić przy jakimkolwiek urazie oka lub nawet pojawić się przy urodzeniu jako zaćma wrodzona, której przyczyny są bardzo różne.

Co można zrobić, aby zapobiec zaćmie?

Często żartuję z pacjentami, że zaćma jest tak powszechnym zjawiskiem, że podobnie jak narodziny, śmierć i podatki, jest to problem, z którym wszyscy musimy się zmierzyć w pewnym momencie życia (miejmy nadzieję, że później niż wcześniej). Często jestem pytany, czy istnieją jakieś środki dietetyczne lub suplementacja witaminowa, które mogą ograniczyć powstawanie zaćmy, jednak nie jest to tak dobrze zbadane jak stosowanie witamin w profilaktyce zwyrodnienia plamki żółtej. Kilka naukowych badań epidemiologicznych śledzących populacje przez wiele dziesięcioleci wykazało jednak, że regularne stosowanie multiwitamin (witamina B6 i B12, witamina C, beta karoten, antyoksydanty i ewentualnie luteina i zeaksatyna) może z czasem zmniejszyć stopień zmętnienia soczewki. Podobnie jak w przypadku wszystkich leków, przed podjęciem decyzji o zastosowaniu jakiejkolwiek suplementacji witaminowej należy skonsultować się z lekarzem, aby wyjaśnić, czy nie ma żadnych przeciwwskazań do ich stosowania.

Istnieją sprzeczne dowody dotyczące roli ekspozycji na promieniowanie UV-B w świetle słonecznym jako czynnika powodującego zaćmę. Istnieją pewne dowody na to, że regularne stosowanie okularów przeciwsłonecznych blokujących promieniowanie UV-B może pomóc w ograniczeniu powstawania zaćmy korowej. Zaprzestanie palenia może również pomóc w zmniejszeniu powstawania zaćmy. Jeśli pacjent jest cukrzykiem, ścisła kontrola cukru we krwi jest również ważnym środkiem zmniejszającym powstawanie zaćmy. Jeśli to możliwe, zmniejszenie lub unikanie stosowania leków steroidowych może zmniejszyć powstawanie zaćmy PSC.

Co można zrobić, jeśli zaćma się pogarsza, a okulary nie są w stanie znacząco poprawić widzenia?

Jeśli doświadczasz stopniowej, bezbolesnej utraty wzroku, powinieneś skonsultować się z okulistą, ponieważ częstą przyczyną może być zaćma. Jeśli stwierdzono u Ciebie powstawanie zaćmy, we wczesnym stadium następuje zazwyczaj zmiana recepty na okulary. Sprawdzenie recepty na okulary w celu sprawdzenia, czy można poprawić widzenie za pomocą okularów, jest pierwszym krokiem do określenia, jak znacząca stała się zaćma. Jeśli okulary nie są w stanie wystarczająco poprawić Twojego widzenia, a na Twoje codzienne czynności wpływa pogorszenie widzenia, możesz być kandydatem do operacji zaćmy.

Nowoczesna chirurgia zaćmy poprawiła się w ogromnym stopniu w porównaniu z wcześniejszymi dekadami. Jest to najczęstsza i najskuteczniejsza operacja na świecie i jest zazwyczaj wykonywana w warunkach ambulatoryjnych, przy zastosowaniu znieczulenia miejscowego i często bez szwów czy zakładania opaski na oko. Przed zabiegiem źrenica jest rozszerzana, a na sali operacyjnej wykonuje się małe samouszczelniające się nacięcie na bocznej powierzchni rogówki. Następnie chirurg wykonuje okrągły otwór w przedniej torebce soczewki (cukierkowa powłoka orzeszka M&M) i za pomocą ultradźwięków emulguje i odkurza jądro (centralna warstwa orzeszka) oraz usuwa korę (warstwa czekolady). Wnętrze torebki soczewki jest polerowane, a soczewka wewnątrzgałkowa jest składana i wprowadzana do oka przez nacięcie rogówki oraz umieszczana w pozostałej torebce soczewki w celu zakończenia zabiegu.

Przed operacją dokonywane są pomiary w celu określenia mocy soczewki niezbędnej do osiągnięcia najlepszego widzenia po operacji na podstawie krzywizny rogówki i długości przednio-tylnej oka. Soczewki wewnątrzgałkowe (IOL) mogą mieć potencjalnie kilka cech w zależności od potrzeb pacjenta. Najczęściej stosowaną IOL jest soczewka jednoogniskowa, która zazwyczaj nie wymaga dodatkowego wydatku z kieszeni. Soczewka ta jest tak dobrana, aby mieć punkt ostrości albo dla widzenia na odległość (prowadzenie samochodu, telewizja) albo dla widzenia z bliska (czytanie), ale nie dla obu. Zazwyczaj pacjenci, którzy mają soczewkę jednoogniskową, wybierają soczewkę do dali i używają okularów do czytania do widzenia z bliska. Istnieją wieloogniskowe/akomodacyjne IOL dostępne dla pacjentów, którzy są odpowiednimi kandydatami, aby umożliwić pacjentowi większy zakres widzenia w dalekiej, bliskiej i pośredniej (komputer) odległości i może pozwolić na dużą niezależność od okularów. Istnieją jeszcze inne IOLs, które mogą korygować astygmatyzm (specjalny rodzaj recepty na okulary) w czasie operacji zaćmy. Po omówieniu potrzeb i preferencji pacjenta, chirurg może najlepiej doradzić swojemu pacjentowi odnośnie tego, który typ IOL może najlepiej mu odpowiadać.

6/11/15

Anand B. Bhatt, MD
Adiunkt chirurgii jaskry i zaćmy, Gavin Herbert Eye Institute
UC Irvine School of Medicine