Dr Anand B. Bhatt

Im więcej wiesz o zaćmie, tym łatwiej jest skupić się na jej zapobieganiu.

Co to jest katarakta?

W chwili narodzin, z rzadkimi wyjątkami, większość z nas przychodzi na świat z czystą soczewką krystaliczną w każdym oku. Droga naszych obrazów wizualnych rozpoczyna się od przejścia światła przez rogówkę (przezroczyste przednie okienko oka), przez źrenicę (otwór w środku tęczówki, czyli kolorowej części oka) i przez krystaliczną soczewkę, której zadaniem jest ogniskowanie światła na środku siatkówki (błony oka). Siatkówka, za pośrednictwem nerwu wzrokowego, przekazuje następnie obrazy wizualne do mózgu. Gdy soczewka krystaliczna ulega zmętnieniu, system ten zostaje zaburzony, a widzenie staje się upośledzone. Zmętnienie soczewki krystalicznej nazywane jest "zaćmą". Istnieje wiele wariantów wyglądu i typu oraz wiele przyczyn, a choroba może wystąpić w każdym wieku. Słowo katarakta pochodzi od greckiego słowa "cataracta", które oznacza wodospad. Starożytni Grecy używali tego terminu, ponieważ zauważyli podobieństwo w wyglądzie białej, nieprzezroczystej, pędzącej wody wodospadu i wyglądu białej, dojrzałej zaćmy.

Aby zrozumieć różne rodzaje zaćmy i jej przyczyny, ważne jest poznanie anatomii soczewki. Używając metafory, anatomię soczewki można porównać do cukierka Peanut M&M™. Na zewnątrz znajduje się cukierkowa powłoka (torebka soczewki), wewnątrz warstwa czekolady (kora soczewki), a w środku orzeszek ziemny (jądro soczewki).

Najczęstszą przyczyną zaćmy jest związane z wiekiem zmętnienie jądra, które wynika z długotrwałego gromadzenia się w soczewce produktów przemiany materii i odpadów oksydacyjnych oraz ewentualnie z ekspozycji na promieniowanie UV-B/słoneczne. Powszechną przyczyną zaćmy związanej z wiekiem jest również zmętnienie korowe (w obrębie kory soczewki), spowodowane podobnymi przyczynami.

Zaćma może pojawić się już we wcześniejszym okresie życia w wyniku źle kontrolowanej cukrzycy, co prowadzi do powstania zaćmy korowej i jądrowej. Pacjenci narażeni na działanie leków steroidowych w jakiejkolwiek postaci (doustnie, miejscowo w postaci kropli do oczu, kremów na skórę itp.) są w grupie zwiększonego ryzyka rozwoju zaćmy tylnej podtorebkowej (PSC), która powstaje na tylnej torebce soczewki. Zaćma PSC może pojawić się znacznie gwałtowniej i wcześniej niż zaćma jądrowa lub korowa. Wiadomo również, że palenie tytoniu może predysponować pacjentów do powstania zaćmy PSC. Inne, mniej powszechne odmiany zaćmy mogą wystąpić w wyniku jakiegokolwiek urazu oka, a nawet mogą pojawić się po urodzeniu jako zaćma wrodzona, której przyczyny mogą być bardzo różnorodne.

Co można zrobić, aby zapobiec zaćmie?

Często żartuję z pacjentami, że zaćma jest tak powszechnym zjawiskiem, że podobnie jak narodziny, śmierć i podatki, jest to problem, z którym wszyscy musimy się zmierzyć w pewnym momencie życia (miejmy nadzieję, że później niż wcześniej). Często spotykam się z pytaniem, czy istnieją jakieś środki dietetyczne lub suplementacja witaminowa, które mogłyby ograniczyć powstawanie zaćmy, jednak zagadnienie to nie jest tak dobrze zbadane, jak stosowanie witamin w profilaktyce zwyrodnienia plamki żółtej. W kilku naukowych badaniach epidemiologicznych, prowadzonych na populacjach przez wiele dziesięcioleci, wykazano jednak, że regularne stosowanie preparatów wielowitaminowych (witaminy B6 i B12, witaminy C, beta karotenu, przeciwutleniaczy oraz ewentualnie luteiny i zeaksatyny) może z czasem zmniejszyć stopień zmętnienia soczewki. Podobnie jak w przypadku wszystkich leków, przed podjęciem decyzji o stosowaniu jakiejkolwiek suplementacji witaminowej należy skonsultować się z lekarzem w celu wyjaśnienia, czy nie ma przeciwwskazań do ich stosowania.

Istnieją sprzeczne dowody dotyczące roli ekspozycji na promieniowanie UV-B w świetle słonecznym jako czynnika powodującego zaćmę. Istnieją pewne dowody na to, że regularne stosowanie okularów przeciwsłonecznych blokujących promieniowanie UV-B może pomóc w ograniczeniu tworzenia się zaćmy korowej. Zaprzestanie palenia również może pomóc w ograniczeniu powstawania zaćmy. Jeśli pacjent choruje na cukrzycę, ważnym środkiem ograniczającym powstawanie zaćmy jest także ścisła kontrola poziomu cukru we krwi. Jeśli to możliwe, ograniczenie lub unikanie stosowania leków steroidowych może ograniczyć powstawanie zaćmy PSC.

Co można zrobić, jeśli zaćma się pogłębia, a okulary nie są w stanie znacząco poprawić widzenia?

W przypadku stopniowej, bezbolesnej utraty wzroku należy skonsultować się z okulistą, ponieważ częstą przyczyną może być zaćma. Jeśli okaże się, że u pacjenta doszło do powstania zaćmy, na ogół we wczesnym stadium dochodzi do zmiany recepty na okulary. Sprawdzenie recepty na okulary w celu sprawdzenia, czy wzrok można poprawić za pomocą okularów, jest pierwszym krokiem do określenia, jak poważna jest zaćma. Jeśli okulary nie są w stanie w wystarczającym stopniu poprawić Twojego widzenia, a pogorszenie wzroku wpływa na Twoją codzienną aktywność, możesz być kandydatem do operacji zaćmy.

Współczesna chirurgia zaćmy uległa ogromnej poprawie w porównaniu z wcześniejszymi dekadami. Jest to najczęstsza i najskuteczniejsza operacja na świecie. Zazwyczaj przeprowadza się ją w warunkach ambulatoryjnych, w znieczuleniu miejscowym, często bez szwów i zakładania opaski na oko. Przed operacją źrenica jest rozszerzana, a na sali operacyjnej wykonuje się małe samouszczelniające się nacięcie na bocznej powierzchni rogówki. Następnie chirurg wykonuje okrągły otwór w przedniej torebce soczewki (cukierkowa powłoka orzeszka ziemnego M&M) i za pomocą ultradźwięków emulguje i odciąga jądro (centralna część orzeszka ziemnego) oraz usuwa korę (warstwa czekolady). Na zakończenie zabiegu wnętrze torebki soczewki jest polerowane, a soczewka wewnątrzgałkowa jest składana i wprowadzana do oka przez nacięcie rogówki oraz osadzana w pozostałej torebce soczewki.

Przed operacją wykonywane są pomiary w celu określenia mocy soczewki niezbędnej do uzyskania najlepszego widzenia po operacji, na podstawie krzywizny rogówki i długości przednio-tylnej oka. Soczewki wewnątrzgałkowe (IOL) mogą mieć kilka cech, w zależności od potrzeb pacjenta. Najczęściej stosowaną soczewką wewnątrzgałkową jest soczewka jednoogniskowa, która zazwyczaj nie wymaga dodatkowych wydatków. Soczewka ta jest tak dobrana, aby punkt ostrości widzenia był przeznaczony albo do widzenia na odległość (prowadzenie samochodu, oglądanie telewizji), albo do widzenia z bliska (czytanie), ale nie do obu tych celów. Zazwyczaj pacjenci, którzy mają soczewki jednoogniskowe, wybierają soczewki do dali, a do bliży używają okularów do czytania. Dla pacjentów, którzy są odpowiednimi kandydatami, dostępne są wieloogniskowe/akomodacyjne soczewki IOL, które zapewniają pacjentowi większy zakres widzenia na odległość daleką, bliską i pośrednią (komputer) i mogą pozwolić na dużą niezależność od okularów. Istnieją jeszcze inne IOL, które mogą korygować astygmatyzm (specjalny rodzaj okularów) w czasie operacji zaćmy. Po omówieniu potrzeb i preferencji pacjenta chirurg może najlepiej doradzić pacjentowi, jaki typ soczewki IOL będzie dla niego najbardziej odpowiedni.

6/11/15

Anand B. Bhatt, MD
Adiunkt Kliniki Jaskry i Chirurgii Zaćmy, Instytut Oka Gavina Herberta
Szkoła Medyczna UC Irvine